Rozwód / Rozwód kościelny
O ile możliwe jest zawarcie w kościele małżeństwa mającego także skutki cywilnoprawne (tzw. małżeństwo konkordatowe), to rozwiązywanie małżeństwa cywilnego nie ma żadnego wpływu na trwałość małżeństwa kościelnego - rozwód cywilny nie powoduje automatycznie rozwiązania małżeństwa kościelnego.
Na początku należy zauważyć, że określenie "rozwód kościelny" jest nieprecyzyjne. W Kościele rzymskokatolickim instytucja rozwodu nie istnieje. Istnieje natomiast możliwość stwierdzenia nieważności małżeństwa - tj. wydanie orzeczenia stwierdzającego, że małżeństwo było nieważne już w momencie jego zawarcia.
Przesłanki stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego
W postępowaniu przed sądem cywilnym aby uzyskać rozwód należy wykazać, trwałość i zupełność rozkładu pożycia - przyczyny które powstały już po zawarciu małżeństwa. W przypadku stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego jest odwrotnie - bada się sam moment zawarcia związku małżeńskiego, należy bowiem udowodnić, że było ono nieważne już w momencie jego zawarcia. Przepisy kodeksu prawa kanonicznego wymieniają trzy grupy przyczyn:
I. "przeszkody zrywające":
1. Przeszkoda wieku - zgodnie z kodeksem prawa kanonicznego nie może zawrzeć ważnego małżeństwa mężczyzna przed ukończeniem szesnastego roku życia i kobieta przed ukończeniem czternastego roku.
2. Przeszkoda niemocy płciowej - kodeks prawa kanonicznego w art. 1084 § 1 stanowi, że „niezdolność dokonania stosunku małżeńskiego, uprzednia i trwała, czy to ze strony mężczyzny czy kobiety, czy to absolutna czy względna, czyni małżeństwo nieważnym z samej jego natury".
3. Przeszkoda węzła małżeńskiego - nieważne jest małżeństwo zawarte przez osobę, która jest związana węzłem poprzedniego małżeństwa.
4. Przeszkoda różnej religii „Nieważne jest małżeństwo między dwiema osobami, z których jedna została ochrzczona w Kościele katolickim lub została do niego przyjęta i nie odłączyła się od niego formalnym aktem, a druga nie jest ochrzczona" (art. 1086 § 1 Kodeksu prawa kanonicznego). Można jednak od tej przeszkody uzyskać dyspensę - warunkiem jest złożenie przez stronę katolicką oświadczenia, że gotowa jest usunąć niebezpieczeństwo utraty wiary i szczerze przyrzeknie, że uczyni co w jej mocy, aby wszystkie dzieci zostały ochrzczone w Kościele katolickim i po katolicku wychowane.
5. Przeszkoda święceń kodeks prawa kanonicznego. Art. 1087 Kodeksu prawa kanonicznego stanowi, ze „nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy otrzymali święcenia".
6. Przeszkoda ślubu kodeks prawa kanonicznego w art. 1088 stanowi, że „nieważnie usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy są związani wieczystym ślubem publicznym czystości w instytucie zakonnym".
7. Przeszkoda uprowadzenia kodeks prawa kanonicznego w art. 1089 stanowi, że „nie może być ważnie zawarte małżeństwo pomiędzy mężczyzną i kobietą uprowadzoną lub choćby przetrzymywaną z zamiarem zawarcia z nią małżeństwa, chyba że później kobieta uwolniona od porywającego mężczyzny oraz znajdując się w miejscu bezpiecznym i wolnym sama swobodnie wybierze to małżeństwo".
8. Przeszkoda występku zgodnie z kodeksem prawa kanonicznego (art. 1090) „kto ze względu na zawarcie małżeństwa z określoną osobą zadaje śmierć jej współmałżonkowi lub własnemu, nieważnie usiłuje zawrzeć to małżeństwo... nieważnie również usiłują zawrzeć małżeństwo ci, którzy poprzez fizyczny lub moralny współudział spowodowali śmierć współmałżonka".
9. Przeszkoda pokrewieństwa - zgodnie z Kodeksem prawa kanonicznego w linii prostej pokrewieństwa nieważne jest małżeństwo między wszystkimi wstępnymi i zstępnymi (rodzice-dzieci-dziadkowie itd.), zarówno prawego pochodzenia, jak i naturalnymi. W linii bocznej nieważne jest aż do czwartego stopnia włącznie.
10. Przeszkoda powinowactwa (stosunek powinowactwa powstaje w następstwie małżeństwa pomiędzy jednym z małżonków, a rodziną drugiego małżonka).
11. Przeszkoda przyzwoitości publicznej przeszkoda ta powstaje z nieważnego małżeństwa po rozpoczęciu życia wspólnego lub z notorycznego albo publicznego konkubinatu. Powoduje ona nieważność małżeństwa w pierwszym stopniu linii prostej między mężczyzną i krewnymi kobiety, i odwrotnie (art 1093 Kodeksu prawa kanonicznego).
12. Przeszkoda pokrewieństwa prawnego (pokrewieństwo prawne powstaje z adopcji) Według prawa kościelnego tą przeszkodą są związani: adoptujący i osoba adoptowana oraz osoba adoptowana i dzieci osoby adoptującej.
II. wady zgody małżeńskiej
1. Niemożność psychicznego podjęcia obowiązków małżeńskich ze względu na stan psychiczny w przypadku choroby psychicznej lub uzależnienia.
2. Niepojmowanie istosty małżeństwa.
3. Błąd co do tożsamości osoby, z którą związek małżeński miał być zawarty.
4. zaprzeczenie jednemu z przymiotów małżeństwa jakimi są jedność wierność i nierozerwalność (np. gdy osoba idąca do ołtarza od początku zakłada, że będzie żonę lub męża zdradzać)
5. Pozorność zgody małżeńskiej (gdy zawarcie małżeństwa ma służyć jakiemuś innemu celowi)
6.Zawarcie małżeństwa pod warunkiem
7. Zawarcie małżeństwa pod przymusem
III. naruszenie wymogów formalnych koniecznych dla zawarcia małżeństwa kościelnego
1. Zgoda na zawarcie małżeństwa nie została wyrażona jednocześnie.
2. Nieobecność świadków.
3. Nieuzyskanie dyspensy na zawarcie małżeństwa mieszanego.
4. Zawarcie małżeństwa przez pełnomocnika, który działał bez ważnego umocowania.
Postępowanie przed Sądem Biskupim
Nieważność zawartego ślubu kościelnego stwierdza Sąd Biskupi (sąd diecezjalny, lub sąd metropolitalny w przypadku Warszawy i Krakowa) - to właśnie do niego należy skierować tzw. skargę powodową o nieważność małżeństwa (odpowiednik pozwu w postępowaniu cywilnym). Skargę należy skierować do sądu miejsca, w którym zostało zawarte małżeństwo, bądź w którym zamieszkuje strona pozwana - według uznania powoda
W skardze należy powołać wszystkie powody, dla których staramy się o stwierdzenie nieważności małżeństwa oraz dowody, które te okoliczności potwierdzają. Sąd najpierw bada czy zostały zachowane wymogi formalne, a następnie ustala wysokość kosztów sądowych (od ok. 500 zł do ok. 1000 zł) oraz zawiadamia o sprawie współmałżonka.
|
Uwaga: w sądzie kościelnym w przeciwieństwie do sądu cywilnego nie ma rozprawy, a każda ze stron oraz świadkowie przesłuchiwani są oddzielnie |
Sprawa najczęściej nie kończy się na jednej instancji, dlatego po zakończeniu procedury przed sądem diecezjalnym strony czeka jeszcze postępowanie przed instancją odwoławczą - sądem metropolitalnym. Jeżeli sąd I instancji orzekł nieważność małżeństwa, to sprawa jest przekazywana do II instancji automatycznie, jeżeli natomiast sąd I instancji orzekł, że małżeństwo jest ważne skarżący ma 15 dni od daty doręczenia mu wyroku na napisanie odwołania.
|
Uwaga: dla stwierdzenia nieważności małżeństwa kościelnego konieczne są zgodne orzeczenia obydwu instancji. W przypadku jeżeli wyroki są różne konieczne jest odwołanie do Roty Rzymskiej - specjalnego urzędu w Watykanie, który na podstawie przesłanej dokumentacji podejmuje ostateczną decyzję. |
Do kogo zwrócić się o pomoc?
Uprawnienia do reprezentacji przed sądami kościelnymi posiadają tzw. adwokaci kościelni - osoby, które ukończyły studia z zakresu prawa kanonicznego odbyły specjalną aplikację i uzyskały na występowanie przed sądami kościelnymi zgodę biskupa. Adwokatów kościelnych jest jednak stosunkowo niewielu, dlatego jeżeli nie mamy możliwości skorzystać z pomocy adwokata kościelnego, można zwrócić się o poradę do innego prawnika znającego prawo kanoniczne. Pomoc takiego prawnika nazywa się asystencją prawną - prawnik taki nie może podpisywać w naszym imieniu pism i wysyłać ich do sądu, ale może doradzić i przygotować odpowiednie pisma, które podpiszemy samemu.
Uwaga! W związku z licznymi pytaniami informujemy, że nasza kancelaria nie zajmuje się reprezentacją w sprawach o uzyskanie rozwodu kościelnego - powyższy artykuł zamieszczony został jedynie informacyjnie.